Enflasyon Çeşitleri Nelerdir?

Günlük hayatta sıklıkla duyduğumuz ve Türkiye ekonomisinin yıllardır adeta bir baş belası haline gelen enflasyon nedir, enflasyonunun kaç çeşidi vardır, enflasyon ile mücadele için neler yapılması gerekir?

Enflasyon Nedir?

Enflasyonun en temel anlamda paranın değer kaybetmesi olarak tanımlandığını görürüz. Aslına bakarsanız üzerine yıllarca teoriler geliştirilen, mücadele yöntemleri için bir çok ekonomistin ayrı düştüğü enflasyon kelimesine bugün sokaktaki herkes aşinadır. Enflasyon nedir sorusunu sokakta sorsanız eminiz ki bir çok kişi “paranın değer kaybıdır” cevabını verecektir. Peki öyleyse şunu soralım ne demektir paranın değer kaybına uğraması? Diyelim ki cebinizde 100 lira var ve çok sevdiğiniz çikolata 2 lira. Siz bu hesapta 50 adet çikolata alabiliyorsunuz. Aradan biraz zaman geçti ve çikolatanın fiyatı 4 liraya yükseldi. Bir önceki ihtimalde 100 liranız ile 50 adet çikolata alabilirken bu kez 100 liraya 25 adet çikolata almaya başladınız. Cebinizdeki para aynı para ama aldığınız çikolata sayısı düştü. İşte aslında paranın değer kaybına uğraması da en basit anlamıyla, bu örnek üzerinden yola çıkarsak, cebinizdeki paranın artık daha az çikolata etmesi anlamına geliyor.

Enflasyon Çeşitleri

Tabiki enflasyon çikolata hesabı kadar kolay bir kavram değil. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere enflasyon; üzerine bir çok ekonomistin yıllardır teoriler geliştirdiği, bir çok çeşidi olan, bir ekonomik sorun olarak hayatımızın tam ortasında yer alıyor. Enflasyonun talep enflasyonu, maliyet enflasyonu, fiyat enflasyonu, ithal enflasyon gibi bir çok türü vardır.

Enflasyon Nasıl Hesaplanır?

Yukarıda en basit anlamda çikolata örneği ile anlattığımız enflasyonun hesaplanması elbette o kadar da kolay değildir. Çünkü bir ekonomide sayısız mal ve hizmet vardır. İşte ekonomistler bu durumu göz önüne almış ve fiyat endeksleri kullanarak enflasyonu hesaplama yoluna gitmiştir. Bu aşamada sıklıkla duyduğumuz TÜFE (Tüketici Fiyatları Endeksi), ÜFE (Üretici Fiyatları Endeksi) gibi kavramlar enflasyonunun hesaplanmasında kullanılan fiyat endeksleri olarak karşımıza çıkar. Aslında bunların da mantığı çok basittir, tüketicilerin çok kullandığı ürünlerden oluşturulan sepetlerdeki fiyat artışları göz önüne alınır ve ortaya enflasyon rakamları çıkar. Tekrar örneğimize dönmek gerekirse çikolata fiyatı 2 liradan 4 liraya çıkmış ve bizim alabileceğimiz miktar 50 adetten 25 adete düşmüştü. Çok basit bir mantıkla Çikolatanın son fiyatından ilk fiyatını çıkartır bu rakamı çikolatanın ilk fiyatına bölersek ve çıkan rakamı 100 ile çarparsak enflasyon oranına ulaşmış olacağız (4-2/2 x 100) bu örnekte enflasyon oranı bu hesaplamayla %100 olmuş oluyor. İşte çok farklı mal ve hizmet kalemlerinden oluşturulan sepetlerde aynı işlemler uygulanıyor ve fiyat endeksleri aracılığı ile basitleştirilmiş anlatım ile enflasyon bu şekilde hesaplanıyor. Elbette bütün bunlar konunun net olarak anlaşılması için örneklerle basitleştirilmiş hali.

Talep Enflasyonu

Enflasyonu temel anlamda anladıktan sonra enflasyon çeşitlerine kısaca değinmekte fayda var. Enflasyon çeşitlerden ilk olarak karşımıza talep enflasyonu olarak karşımıza çıkıyor. Yine sıklıkla duyduğumuz iki kavrama gideceğiz, bunlar arz ve talep kavramları. Talep kavramını hepimiz biliyoruz, çikolata almak isterseniz çikolata talebinde bulunursunuz. Peki arz? Arz kavramını da yine basitleştirerek üretim olarak düşünebiliriz. Siz çikolata talebinde bulunursunuz ve firmalar sizin bu talebinizi karşılamak için çikolata üretir. Eğer siz çikolata talep etmenize rağmen, piyasada çikolataya çok fazla talep olmasından dolayı markete gittiğinizde “çikolata bitti” yanıtını alırsanız ortada bir arz-talep dengesizliği durumu söz konusudur. İşte en basit anlamıyla talep enflasyonu budur. Talep edersiniz ama bulamazsınız böylelikle ne olur? Sizin basit gördüğünüz o çikolata bir anda değerlenmeye başlar. Tabi bir ürüne ulaşmak zor olunca fiyatının da artması kaçınılmaz bir hal alır ve çikolatanın fiyatı artar ve ortaya talepten kaynaklı bir enflasyon çıkar.

Maliyet Enflasyonu

Maliyet enflasyonu daha çok üreticileri ilgilendiren bir enflasyon türüdür. Üreticiler tüketicilere sunacakları mal ve hizmetleri üretirken bir takım maliyetlere katlanırlar. Tabi onların katlandıkları maliyetlerde sundukları ürün ve hizmetin fiyatına doğrudan ya da dolaylı olarak yansır. Asgari ücretin öngörülen seviyeden çok daha fazla arttırıldığını düşünelim. Bu durumda bir çikolata üreticisi fabrikasında çalıştırdığı işçilere çok daha fazla maaş vermek zorunda kalacak ve işçilik maliyetleri artış gösterecektir. Bununla beraber aynı çikolata üreticisi için, ithal olarak elde edilen kakao fiyatlarının da döviz kurundaki artışla beraber arttığını da düşünürsek çikolata üreticisi çikolataya zam yapma yolunu seçebilecek duruma gelecek ve bu da bizi maliyet enflasyonu kavramı ile karşı karşıya getirecektir.

Kar Enflasyonu Nedir?

Piyasadaki rekabetin azalması ile piyasada bulunan firmaların kar oranlarını maksimize etmek amacıyla fiyatları arttırması durumunda ortaya çıkan enflasyon türüdür. Bir köye tek bir seyahat firmasının yolcu taşıması sonucunda seyahat firmasının karını arttırmak için normalin çok üstünde ulaşım fiyatlarına zam yapması ve bunun da enflasyona yol açması bu duruma örnek verilebilir.

İthal Enflasyon Nedir?

Üreticilerin üretimde kullandıkları malzemelerin ithal olması ve bu malzemelerin fiyatlarında meydana gelen artışların engellenememesi sonucunda ortaya çıkan enflasyon türüdür. Yukarıdaki çikolata örneğinde kakao fiyatlarının artması bir nevi örnek olarak sunulabilir.